حسینیه وفرهنگسرای سیدالشهداء(ع)دستگردقداده

امام جواد علیه السلام پاسدار حریم وحى

طلیعه

حضرت امام محمدتقى علیه السلام در دهم ماه رجب سال 195 ه. ق در مدینه منوره چشم به جهان گشود. پدر بزرگوارش حضرت رضا علیه السلام و مادر ارجمندش بانویى مصرى تبار به نام سبیکه مى‏باشد. ریحانه و خیزران از دیگر نام‌هاى مادر امام جواد علیه السلام است. حضرت رضا علیه السلام در مورد منزلت فرزندش امام جواد علیه السلام و مادر مکرمه آن حضرت، به یارانش فرمود: من داراى پسرى شده‏ام که همچون موسى علیه السلام شکافنده دریاها [ى علم] است و همانند عیسى علیه السلام مادرى قدسیه و پاکیزه دارد. (1)

پیشواى نهم در سن 7 سالگى به امامت رسید و هفده سال رهبرى شیعیان را به عهده داشت. دوران امامت ‏حضرتش با دو نفر از خلفاى ستم پیشه عباسى مامون و معتصم مقارن بود. حضرت جواد علیه‌السلام در داشتن تمام صفات زیباى اخلاقى و انسانى سرآمد خوبان روزگار بود. پارسایى، علم و دانش و بخشندگى‏اش موجب شده بود که با القاب جواد، تقى، مرتضى و منتجب شناخته شود. اما در این میان لقب «ابن الرضا» به خاطر شکوه و جلالت امام رضا علیه السلام در میان مردم شهرت بیشترى داشت و حتى بعد از آن حضرت، مردم امام دهم و یازدهم علیهماالسلام را نیز با همین لقب بیشتر مى‏شناختند. امام رضا علیه السلام هنگام خطاب به یگانه فرزندش، بیشتر، از کنیه «ابو جعفر» - که نشانه احترام خاصى است - استفاده مى‏کرد. (2)

«صمد یعنى بزرگى که تمام موجودات عالم در نیازهاى کوچک و بزرگ خود به او مراجعه کرده و محتاج اویند.»

امام محمدتقى علیه السلام که در نوجوانى به مقام رفیع امامت نائل شده بود، در سن 25 سالگى و در عُنفوان جوانى به دستور معتصم عباسى و توسط همسر بى‏وفایش ام الفضل (دختر مامون) در شهر بغداد به شهادت رسید.

حضرت جواد علیه السلام از همسر دیگرش، سمانه مغربیه، داراى چهار فرزند پسر، به نام‌هاى: ابوالحسن امام على النقى علیه السلام، ابو احمد موسى مبرقع، ابو احمد حسین و ابوموسى عمران؛ و چهار فرزند دختر، به نام‌هاى: فاطمه، خدیجه، ام کلثوم و حکیمه بود.(3) حکیمه دختر امام جواد علیه السلام همان بانوى با فضیلت و مؤدب است که در هنگام تولد حضرت مهدى علیه السلام در منزل برادر زاده‏اش امام حسن عسکرى علیه السلام حضور داشت و به نرجس خاتون یارى مى‏کرد.

شایسته‏ترین ترجمان قرآن

امامان معصوم علیهم السلام که بعد از رسول خدا صلى الله علیه و آله حجت ‏خدا و جانشین پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به شمار مى‏روند شایسته‏ترین ترجمان وحى و آشناترین کس به تفسیر قرآن مى‏باشند. بر این اساس اگر بخواهیم کلام وحى را معنا کنیم، اول باید به سراغ امامان معصوم علیهم‌السلام برویم .

امیرمؤمنان على علیه السلام فرمود: «این قرآن، خطوطى است که در میان جلد پنهان است، با زبان سخن نمى‏گوید و نیازمند مفسر و ترجمان است... .» و سپس فرمودند: «فنحن احق الناس به؛ ما [امامان معصوم علیهم السلام] براى [تفسیر و ترجمان] قرآن از همه مردم شایسته‌تریم.» (4)

امام باقر علیه السلام در معناى آیه «و ما یعلم تاویله الا الله والراسخون فى العلم‏»(5)؛ فرمود: یعنى «معنى تمام قرآن را جز خداوند و کسانى که راسخ در علم هستند(6) نمى‏دانند.» و امام صادق علیه‌السلام راسخان در علم را چنین معرفى کرد: «نحن الراسخون فى العلم و نحن نعلم تاویله؛ ما [اهل بیت] راسخان در علم هستیم و ما تاویل قرآن را مى‏دانیم.»

پیشواى پنجم ضمن گفتار روشنگرانه‏اى که در مورد امتیازات اهل‌بیت علیهم السلام بیان فرموده است، به این نکته اشاره کرده، مى‏فرماید: «نحن تراجمة وحى الله(7)؛ ما مترجمان وحى الهى هستیم.» امام صادق علیه السلام در معناى آیه: «بل هو آیات بینات فى صدور الذین اوتوا العلم‏»(8)؛ «ولى این قرآن آیات روشنى است که در سینه دانشوران [و اهل علم] جاى دارد.» فرمود: «مقصود از اهل علم که دانش تفسیر قرآن را در سینه خود جاى داده‏اند، امامان معصوم علیهم السلام هستند.» (9)

با توجه به نکات فوق در این نوشتار سعى شده است که برخى از نکته‏هاى تفسیرى و مفاهیم قرآنى از سیره و سخن امام جواد علیه السلام استخراج شده و به مبلغان و مخاطبان گرامى عرضه شود، تا با پیروى از شیوه تبلیغى آن حضرت در عرضه مطالب بلند وحیانى، با برخى از معانى آیات الهى نیز آشنا شویم .

ترویج آیات قرآن

حضرت جواد علیه السلام بر این باور بود که آیات الهى باید در جامعه فراگیر شود و تمام مسلمانان در گفتار و رفتار و استدلال‌هاى روزمره خود از قرآن و معارف بلند آن بهره گیرند، به همین جهت‏ سعى مى‏کرد که در گفتگوها و معاشرت و برخورد با مردم از آیات قرآن استفاده کند. داستان زیر نمونه‏اى از این حقیقت است .

حضرت جواد علیه‌السلام در داشتن تمام صفات زیباى اخلاقى و انسانى سرآمد خوبان روزگار بود. پارسایى، علم و دانش و بخشندگى‏اش موجب شده بود که با القاب جواد، تقى، مرتضى و منتجب شناخته شود.

قاسم بن محسن مى‏گوید: در سفرى که به مکه رفته بودم در راه به شخص ضعیف و مستحقى برخورد کردم، از من چیزى خواست و من هم یک قرص نان به او صدقه دادم، سپس به راه خود ادامه دادم، در راه گردباد تندى وزید و عمامه‏ام را با خود برد. من هر چه تلاش کردم نفهمیدم که به کدام سمت‏ برد. هنگام بازگشت در مدینه به حضور امام جواد علیه السلام رفتم، امام به من فرمود: اى قاسم! عمامه‏ات را در راه باد با خودش برد؟ گفتم: بلى. امام به خادم خود فرمود: برو عمامه قاسم را بیاور و او عیناً عمامه خودم را برایم آورد. من با شگفتى تمام به حضرت عرضه داشتم: اى پسر رسول خدا! این عمامه چگونه به دست ‏شما رسید . امام پاسخ داد: تو در راه به مستمندى صدقه دادى و خداوند احسان تو را پذیرفت و به شکرانه آن، عمامه‏ات را به تو برگرداند. حضرت جواد علیه السلام در ادامه سخن خویش این آیه را قرائت کرد: «ان الله لا یضیع اجر المحسنین‏» (10)؛ «خداوند متعال مطمئنا پاداش نیکوکاران را ضایع و تباه نمى‏سازد.» (11)

کودکى در مسند امامت

روزى على بن اسباط (یکى از شیعیان کوفى) در دوران کودکى امام جواد علیه السلام به حضور آن حضرت شرفیاب شد. او مى‏گوید: من دقیقاً به قد و قامت آن بزرگوار خیره شده و قیافه و حرکات و سکناتش را زیر نظر داشتم تا در موقع مراجعت، شکل و شمایل امام جواد علیه السلام را بهتر براى یارانم در مصر نقل کنم. درست در همین هنگام که با این اندیشه به او نگاه مى‏کردم، آن حضرت نشست و رو به سوى من کرده و گفت: «اى على بن اسباط! خداوند کارى را که در مسئله امامت کرده، همانند کارى است که در مسئله نبوت انجام داده است. گاهى در قرآن مى‏فرماید: «و آتیناه الحکم صبیا» (12)؛ «ما به یحیاى پیامبر علیه‌السلام در دوران کودکى فرمان [نبوت] دادیم.» و گاهى در مورد انسان‌ها مى‏فرماید: «حتى اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنة‏» (13)؛ «تا زمانى که به کمال قدرت و رشد عقلى برسد و به چهل سالگى بالغ گردد.» با توجه به این آیات همانگونه که ممکن است ‏خداوند متعال حکمت را به انسانى در کودکى بدهد، در قدرت اوست که آن را در چهل سالگى بدهد.»(14) و به این ترتیب هر گونه شک و شبهه را در مورد امامتش از ذهن على بن اسباط زائل نمود.

براى توضیح بیشتر نقل روایتى از امام رضا علیه السلام در اینجا مناسب مى‏نماید: روزى صفوان بن یحیى به حضرت رضا علیه السلام عرضه داشت: قبل از آن که خداوند متعال فرزندت - حضرت ابوجعفر - را به شما عطا کند، مى‏فرمودید که خداوند به من پسرى خواهد بخشید. اینک خداوند متعال او را به شما ارزانى کرد و چشم ما به جمالش روشن شد. حال مى‏پرسیم، - خداى نکرده - اگر خبرى شد [و شما از دنیا رفتید!] بعد از شما ما به چه کسى رجوع کنیم؟ امام رضا علیه السلام به فرزندش حضرت جواد علیه السلام - که پیش رویش ایستاده بود - اشاره کرد. صفوان بن یحیى با کمال تعجب گفت: ایشان که کودکى سه ساله هستند؟! [چطور مى‏شود یک کودک امام باشد؟] امام فرمودند: «و ما یضره من ذلک شى‏ء قد قام عیسى بالحجة و هو ابن ثلاث سنین؛ کودک بودن او در امامتش مشکل ایجاد نمى‏کند، عیسى علیه السلام در سه سالگى به حجیت الهى قیام نموده [و به نبوت رسید] .» (15)

على بن اسباط مى‏گوید: روزى به امام جواد علیه السلام عرض کردم: اى مولاى من! مردم به کوچکى سن شما ایراد مى‏گیرند و به این جهت از پذیرفتن امامتتان سر باز مى‏زنند. امام در پاسخ فرمودند: چرا آنان این نکته را بر من ایراد مى‏گیرند؟ به خدا سوگند! خداوند متعال به پیامبرش صلى الله علیه و آله فرمود: «قل هذه سبیلى ادعوا الى الله على بصیرة انا و من اتبعنى‏» (16)؛ «بگو: این راه من است! من و هر کسى که پیرو من باشد، با بصیرت کامل، [همه مردم را] به سوى خدا دعوت مى‏کنیم .»

و غیر از على علیه السلام در اول اسلام کسى از رسول الله صلى الله علیه و آله پیروى نکرد. و آن حضرت در آن هنگام 9 ساله بود و من هم 9 سال دارم. (17) [که با بصیرت کامل مردم را به سوى خدا هدایت مى‏کنم؟]

سوگندهاى قرآن

یکى از مهم‌ترین عوامل پیشرفت جوامع، سوق دادن افراد آن به سوى علم و دانش و تفکر است. قرآن کریم با شیوه‏هاى مختلفى انسان‌ها را به تفکر واداشته است. یکى از این شیوه‏ها، سوگندهاى آن است. معمولا امور مقدس و ارزشمند مورد قسم قرار مى‏گیرند. خداوند متعال در موارد متعددى از کتاب خویش به پدیده‏هاى طبیعى جهان آفرینش قسم مى‏خورد؛ و شب و روز و ستاره و خورشید و ماه و امثال آن مورد سوگند خداوند متعال قرار گرفته‏اند. على بن مهزیار درباره سوگندهاى قرآن از محضر امام جواد علیه السلام نکته‏اى را نقل کرده است که قابل دقت و بررسى است. او روزى از پیشواى نهم سؤال کرد: سوگندهاى قرآن همانند: «و اللیل اذا یغشى والنهار اذا تجلى والنجم اذا هوى‏» و نظائر اینها براى چه در قرآن مورد قسم قرار گرفته است؟ امام فرمود: خداى تعالى [براى بیدارى انسان و تحریک اندیشه و عقل وى] مى‏تواند به هر یک از مخلوقاتش که بخواهد سوگند یاد کند ولى مردم جز به ذات او، به چیز دیگرى نباید سوگند یاد کنند. (18)

هدایت گمراهان با آیات الهى

قاسم بن عبدالرحمن به مذهب زیدیه گرایش داشت، اما با شنیدن آیاتى از قرآن که امام جواد علیه السلام بر وى قرائت کرد، با حقیقت آشنا شده و به امامت امام جواد علیه السلام و سائر ائمه اعتقاد پیدا کرد. او در این مورد مى‏گوید: من زمانى به مذهب زیدیه تمایل داشتم تا این که به بغداد سفر کردم و مدتى آنجا بودم، در همان ایام روزى در یکى از خیابان‌هاى بغداد، دیدم مردم با شور و شوق وصف ناپذیرى به یک نقطه معلومى متوجه هستند؛ بعضى مى‏دوند، بعضى بالاى بلندی‌ها مى‏روند، بعضى ایستاده و آنجا را تماشا مى‏کنند. پرسیدم: چه خبر است؟ گفتند: ابن الرضا! (حضرت جواد فرزند امام رضا علیه السلام) مى‏آید. گفتم: من هم باید او را ببینم. تا آن که حضرت جواد علیه السلام سوار بر مرکب نمایان شد. من همچنان که به او خیره شده بودم، پیش خودم گفتم: خداوند گروه امامیه را از رحمت ‏خود دور کند، آنها اعتقاد دارند که پروردگار متعال، اطاعت این جوان را بر مردم واجب گردانیده است! همین که این اندیشه در ذهن من خطور کرد، آن حضرت راهش را به سوى من کج کرد و رو به من کرده، این آیه را قرائت کرد: «ابشرا منا واحدا نتبعه انا اذا لفى ظلال و سعر» (19)؛ [قوم ثمود گفتند:] آیا ما بشرى از جنس خود را پیروى کنیم؟ در این صورت ما در گمراهى و جنون خواهیم بود.»

با شنیدن این آیه - که از دل من گواهى مى‏داد - با خود اندیشیدم که: مثل این که او ساحر و پیشگو است که از اندیشه‏هاى نهانى من خبر مى‏دهد؟ حضرت جواد علیه السلام دوباره مرا خطاب کرده و این آیه را تلاوت فرمود: «ءالقى الذکر علیه من بیننا بل هو کذاب اشر» (20)؛ «آیا از میان ما تنها بر او وحى نازل شده؟! نه، بلکه او آدم بسیار دروغگو و خودپسندى است.» وقتى که متوجه شدم حضرت جواد علیه‌السلام واقعا از اندیشه‏هاى قلبى من خبر مى‏دهد و این براى افراد عادى ممکن نیست، فهمیدم که او ولى خدا و امام مسلمین است. بعد از آن از مذهب زیدیه دست ‏برداشته، اعتقادم به آن بزرگوار کامل شد و به امامت ‏حضرتش اقرار کرده و اعتراف نمودم که او حجت‏خدا بر مردم است. (21)

پیامبران مرسل

حضرت عبدالعظیم حسنى علیه السلام در تفسیر ذاالکفل - که در آیه 48 سوره ص مورد ستایش خداوند قرار گرفته - مى‏گوید: نامه‏اى به امام جواد علیه السلام نوشتم و در آن از نام «ذاالکفل‏» و این که آیا او پیامبر مرسل بود یا نه؟ پرسش نمودم . امام جواد علیه السلام در پاسخ فرمود: خداى متعال یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر فرستاد، و سیصد و سیزده نفر از آنان مرسل بودند و «ذو الکفل‏» یکى از آن مرسلین است که بعد از سلیمان بن داود مى‏زیست، و در میان مردم مانند داود علیه السلام قضاوت مى‏کرد و جز براى خداى عزوجل خشمگین نمى‏شد و نام شریف او «عویدیا» بود. او همان است که خداى عز و جل در کتاب شریف خود از او نام برده و فرمود: «واذکر فى الکتاب اسمعیل والیسع و ذاالکفل کل من الاخیار» (22)؛ «و در این کتاب به یاد آر «اسماعیل‏» و «یسع‏» و «ذو الکفل‏» را که همه از نیکان بودند.»

نام‌هاى خداوند

ابو هاشم جعفرى از امام جواد علیه السلام سؤال کرد که معناى واحد چیست؟ حضرت پاسخ داد: اجماع و اتفاق زبان‌هاى مردم به یگانگى و وحدانیت ‏خداوند متعال مى‏باشد، چون خداوند در قرآن کریم مى‏فرماید: «و لئن سالتهم من خلقهم لیقولن الله‏» (23)؛ «و اگر از آنان بپرسى چه کسى آنان را آفریده است، قطعاً همه آنان خواهند گفت: خدا .» (24)

وى همچنین معناى صمد را - که در سوره توحید آمده است - از امام جواد علیه السلام چنین نقل مى‏کند:

«صمد یعنى بزرگى که تمام موجودات عالم در نیازهاى کوچک و بزرگ خود به او مراجعه کرده و محتاج اویند.» (25)

مقابله با تحریف کنندگان قرآن

احمدبن محمد بن سیارى (26) حدود صد و هشتاد و هشت روایت در مورد تحریف قرآن نقل کرده است. وى که فردى غیرقابل اعتماد و در نقل احادیث ضعیف و کذاب مى‏باشد مورد قدح (سرزنش کردن) امام جواد علیه السلام قرار گرفت. آن حضرت احمد سیارى را - که در مورد امامت دچار غلو شده بود و احادیثى را در مورد تحریف قرآن جعل مى ‏کرد - در نامه‏ هاى خود تکذیب نموده و ادعاهاى او را باطل و بى اساس خواند. (27)

اندیشه‏هاى ناب در تفسیر قرآن

امام جواد علیه السلام به عنوان پاسدار حریم وحى از تفسیرهاى نابجا و غیر عقلانى آیات قرآن جلوگیرى کرده و علماء و دانشمندان را به سوى فهم صحیح آیات راهنمایى مى‏کرد. در اینجا به دو مورد اشاره مى‏کنیم:

1- روزى در مجلس معتصم، برخى از دانشمندان به آیه‏اى استناد کرده و یک حکم شرعى صادر نمودند. امام جواد علیه السلام که در آن جلسه حضور داشت ‏خطاى آنان را گوشزد نموده و تفسیر صحیح را براى حاضرین ارائه نمود.

امام جواد علیه السلام در پاسخ فرمود: خداى متعال یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر فرستاد، و سیصد و سیزده نفر از آنان مرسل بودند و «ذو الکفل‏» یکى از آن مرسلین است که بعد از سلیمان بن داود مى‏زیست، و در میان مردم مانند داود علیه السلام قضاوت مى‏کرد و جز براى خداى عزوجل خشمگین نمى‏شد و نام شریف او «عویدیا» بود.

محمدبن مسعود عیاشى سمرقندى در تفسیر خود ماجراى آن مجلس را چنین آورده است: در زمان معتصم عباسى، عوامل خلیفه عده‏اى دزد را - که راه‌هاى عمومى در بین شهرها را براى مسافرین و کاروان‌هاى حج نا امن کرده بودند - دستگیر کرده و از مرکز خلافت در مورد چگونگى مجازات آنان خواستار دستور بودند. خلیفه در مورد این حادثه حساس، مجلس مشورتى تشکیل داده و از دانشمندان عصر، کیفیت اجراى حد شرعى را در مورد آنان خواستار شد. آنان گفتند: قرآن در این مورد بهترین راهکار است، آنجا که مى‏فرماید: «انما جزاء الذین یحاربون الله و رسوله و یسعون فى الارض فساداً ان یقتلوا او یصلبوا او تقطع ایدیهم و ارجلهم من خلاف او ینفوا من الارض‏»(28)؛ «کیفر کسانى که با خدا و رسول او به جنگ و محاربه بر مى‏خیزند و در روى زمین در اشاعه فساد تلاش مى‏کنند، این است که: اعدام شوند یا به دار آویخته گردند یا دست و پاى آنان به عکس یکدیگر قطع شود و یا این که از سرزمین خود تبعید گردند.»

آنان به خلیفه پیشنهاد کردند طبق این آیه، یکى از کیفرهاى فوق را در مورد تبهکاران انتخاب کند. معتصم عباسى در همان جلسه از امام جواد علیه السلام نیز نظر خواست. آن حضرت اول از اظهار نظر خوددارى کرد، اما وقتى که با اصرار خلیفه مواجه شد، نظر خود را چنین اعلام کرد: اینان در استدلال به آیه خطا کردند. استنباط حکم شرعى از این آیه دقت ‏بیشترى مى‏طلبد و باید تمام جوانب مسئله در نظر گرفته شود و نسبت‏ به جرم‌هاى مختلف کیفرها فرق مى‏کند؛ زیرا این مسئله صورت‌هاى مختلف و احکام جداگانه دارد: الف- اگر این راهزنان فقط راه را ناامن کرده‏اند؛ نه کسى را کشته و نه مال دیگرى را به غارت برده‏اند، مجازات آنان فقط حبس است و این همان معناى نفى از ارض است.

ب- اگر راه را ناامن کرده و افراد بى‏گناهى را کشته‏اند، اما به مال دیگران تجاوز نکرده‏اند، مجازات آنان اعدام است.

ج- اگر امنیت را از راه‌هاى عمومى سلب کرده، انسان‌هاى بى‏گناه را کشته و مال مردم را نیز به غارت برده‏اند، کیفر آنان باید سخت‏تر باشد؛ یعنى اول دست و پایشان را به عکس همدیگر قطع مى‏کنند، پس به دار مجازات آویخته مى‏گردند.

معتصم این نظریه را پسندیده و به عامل خود دستور داد، طبق نظر امام جواد علیه السلام عمل کند. (29)

2- زرقان، یکى از دوستان صمیمى احمدبن ابى داود، قاضى بغداد بود. او مى‏گوید: روزى دوستم احمد را دیدم که از مجلس معتصم - هشتمین خلیفه عباسى - مى‏آید؛ اما خیلى افسرده و ناراحت است. گفتم: چرا این قدر ناراحت و افسرده‏اى؟ پاسخ داد: امروز در مجلس خلیفه، ابو جعفر ابن الرضا علیه السلام چنان مرا عاجز و درمانده کرد که آرزو کردم، اى کاش بیست ‏سال پیش از این مرده بودم و مثل چنین روزى را نمى‏دیدم!! گفتم: مگر چه شده؟ گفت: امروز در مجلس خلیفه نشسته بودیم، شخصى را به اتهام دزدى پیش خلیفه آوردند و او به سرقت اعتراف کرد. در این حال، معتصم به دانشمندان و فقهاى مجلس رو کرده و گفت: چگونگى اجراى حد الهى بر این دزد را بیان کنید! دست او را چطور قطع کنیم؟

من گفتم: دست دزد را باید از مچ قطع کرد. خلیفه پرسید، به چه دلیل؟ گفتم: به دلیل آن که دست، انگشتان و کف تا مچ را شامل مى‏شود و خداوند در آیه تیمم فرموده: «فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم منه‏»؛ «[با خاک پاک تیمم کنید و] از آن، بر صورت [پیشانى] و دست‌ها [تا مچ] بکشید.»

بسیارى از علماء در این نظریه با من موافقت کرده و آن را تایید نمودند. اما عده‏اى دیگر گفتند: باید دست را از آرنج‏ برید. خلیفه پرسید: به چه دلیل؟ گفتند: به دلیل آیه وضو که مى‏فرماید:

«فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الى المرافق‏»؛ «[هنگام اقامه نماز] صورت و دست‌ها را تا آرنج ‏بشویید.» خداوند متعال حدود دست را در این آیه تا آرنج معین کرده است. برخى نیز فتوا دادند که: باید از شانه، دست را قطع کرد و استدلال مى‏کردند که دست از انگشتان تا شانه را شامل مى‏شود .

خلیفه با مشاهده اختلاف آراء در میان فقها متحیر شده و به محمد بن على علیهماالسلام رو کرده و گفت: اى ابا جعفر! در این موضوع شما چه مى‏گویید! او پاسخ داد: علماء گفتارهاى خود را بیان کردند و شما شنیدید؛ مرا از بازگو کردن نظریه‏ام معاف بدار! خلیفه گفت: شما را به خدا سوگند نظر خود را در این موضوع بیان کنید.

حضرت جواد علیه السلام فرمودند: اکنون که قسم دادى، به ناچار نظر خود را مى‏گویم: این حدود که علماى مجلس تعیین کردند صحیح نیست، بلکه باید چهار انگشت او، بدون انگشت ابهام، بریده شود .

خلیفه گفت: دلیل شما براى این مدعا چیست؟ محمد بن على علیهماالسلام پاسخ داد:

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرموده است: «السجود على سبعة اعضاء: الوجه والیدین و الرکبتین والرجلین؛ سجده با هفت عضو انجام مى‏شود: پیشانى، دو [کف] دست، دو زانو و دو [انگشت ابهام] پا.» اى خلیفه! هرگاه دست را از مچ، یا از مرفق جدا کنند، دیگر دستى براى سجده باقى نمى‏ماند؛ در صورتی که خداوند متعال در قرآن مى‏فرماید: «و ان المساجد لله‏»؛ «مواضع سجده مخصوص خداوند است.» و هر چه براى خدا باشد بریده نمى‏شود. معتصم از این استدلال قرآنى شگفت زده شد و آن را تصدیق نمود. آنگاه دستور داد انگشتان دزد را طبق نظر محمد بن على علیهماالسلام بریدند. (30)

زرقان در ادامه سخن خود مى‏گوید: ابن ابى داود از آن روز به بعد سخت مضطرب و پریشان احوال بود و با خود مى‏گفت: چرا نظریه او - که قاضى مخصوص خلیفه است - پذیرفته نشد، اما فتواى یک جوان پذیرفته شد و او از شدت حسد بر خود مى‏پیچید، تا این که بعد از سه روز پیش معتصم رفته و چنین گفت: نصیحت و خیرخواهى امیرالمؤمنین بر من واجب است و من مى‏ترسم اگر این سخن را نگفته باشم، در روز قیامت در آتش جهنم بسوزم . پرسید: چه مى‏خواهى بگویى؟! ابن ابى داود گفت: وقتى شما مجلسى را مرکب از علماء و فقها تشکیل مى‏دهید، تا امر مهمى از امور دینى مطرح شود و در آن مجلس وزراء، امراء، فرماندهان نظامى، صاحب منصبان کشور، دربانان و خدمتگزاران حضور دارند، گفتگوها و مذاکرات این مجلس را مردم در خارج مى‏شنوند و به همه جا پخش مى‏شود، با این حال شما در چنین جلسه با شکوهى راى فقها را رد کرده و گفته یک مرد جوانى را مى‏پذیرید که عده زیادى به امامت او قائل هستند و آنان او را به مقام خلافت ‏شایسته‏تر مى‏دانند، این عمل شما موجب مى‏شود که جایگاه محمدبن على علیهماالسلام در میان مردم تقویت ‏شده و حکومت ‏شما تضعیف شود!

هنگامى که خلیفه عباسى سخنان کینه توزانه این قاضى حسود را شنید، رنگش تغییر یافت و به او گفت: خداى متعال به تو جزاى خیر دهد که مرا راهنمایى کرده و آگاه ساختى .

سخن چینى ابن ابى داود آنچنان خلیفه را دگرگون کرده و افکارش را پریشان ساخت که به فاصله چند روز امام جواد علیه السلام را مسموم کرده و به شهادت رساند. (31)

پی‌نوشت‌ها:

1) بحارالانوار، ج 50، ص‏15 .

2) گفتنى است که امام جواد علیه السلام پسرى به نام جعفر نداشت تا مکنى به ابوجعفر باشد، اما از آنجایى که آن حضرت شباهت زیادى به جدش امام باقر علیه السلام داشت‏ به ابوجعفر ثانى مشهور گردید.

3) منتهى الآمال، ج‏2، ص 350 .

4) نهج البلاغه، خطبه 125 .

5) آل عمران/7 .

6) تفسیر صافى، ج‏1، ص‏318 .

7) کافى، ج‏1، ص‏192 .

8) عنکبوت/49 .

9) تفسیر الصافى، ج‏1، ص‏20 .

10) توبه/120 .

11) الخرائج، ج‏1، ص‏377/ کشف‏الغمه، ج‏2، ص‏367 .

12) مریم/12 .

13) احقاف/15 .

14) کافى، مولد ابى جعفر محمد بن على الثانى، حدیث 3 .

15) المیزان، ج‏14، ص‏55 .

16) یوسف/108 .

17) تفسیر قمى، ج‏1، ص‏358 .

18) المیزان، ج‏20، ص‏307 .

19) قمر/24 .

20) همان/25 .

21) کشف الغمه، ج‏3، ص‏216/ معجم رجال الحدیث، ج‏15، ص‏26 .

22) المیزان، ج‏17، ص‏216، ذیل آیه 48 سوره ص .

23) زخرف/87 .

24) المیزان، ج‏18، ص‏128 .

25) المیزان، ذیل سوره توحید .

26) نجاشى در مورد وى مى‏نویسد: وى در زمان امام عسکرى علیه السلام از نویسندگان آل طاهر بود . او داراى اعتقادات فاسد و در نقل حدیث ضعیف مى‏باشد. (رجال نجاشى، ص‏80). شیخ طوسى نیز احمد سیارى را در کتاب رجال خود، بدون این که تایید یا توثیق نماید، در ردیف راویان امام هادى و امام عسکرى علیهماالسلام به شمار آورده است. (رجال الشیخ، ص 384 و 397). اما در کتاب فهرست ‏خویش او را شدیداً تخطئه و تضعیف کرده و به اعتقادات نادرست وى اشاره نموده است. (فهرست ‏شیخ طوسى، ص‏23).

27) معجم رجال الحدیث، ج‏3، ص‏73 .

28) مائده/33 .

29) تفسیر العیاشى، ج‏1، ص‏315 .

30) وسائل الشیعه، ج‏28، ص‏253 .

31) تفسیر عیاشى، ج‏1، ص‏319/ جلوه‏هایى از نور قرآن، ص‏137 . منبع:مجله مبلغان، شماره 45 ، عبدالکریم پاک‏نیا

منبع:مجله مبلغان، شماره 45 ، عبدالکریم پاک‏نیا 

نقش امام جواد(علیه السلام) در نظام ولایی

نویسنده:خلیل منصوری

منبع:روزنامه کیهان– شماره18971

بی گمان بازخوانی جایگاه و نقش امام جواد(علیه السلام) در نظام ولایی برای پاسخ گویی به برخی از پرسش ها و شبهاتی که از سوی مخالفان و حتی دوستان مطرح می شود امری ضروری و بایسته است. هدف نویسنده از بررسی جایگاه و نقش آن حضرت در نظام ولایی در مقاله حاضر از آن روست که بازخوانی آن به عنوان طرح مسئله و دعوت دیگران به بررسی و تحلیل و تبیین علمی آن می تواند غباری را که در پس سده ها بر چهره تابناک حقیقت نشسته بزداید و حقیقت مقام و جایگاه ایشان را بازنمایاند.

مفهوم امامت در بینش و نگرش قرآنی

برای این که نقش امام جواد(علیه السلام) به روشنی در نظام ولایی و جایگاه ایشان چنان که هست نمایان و آثار امامت وی به درستی آشکار شود می بایست نخست جایگاه امامت در فرهنگ قرآنی و شیعی دانسته شود. از این رو پیش از ورود به مسئله ضروری است تا این مفهوم بازخوانی شود.

امام در بینش و نگرش قرآنی و فرهنگ شیعی از جایگاه بس بلندی برخوردار است. امام خلیفه الله و انسان معصوم کاملی است که خود راه کمال را پیموده و به عنوان راهنما و مدیر و مدبر نه تنها در خدمت انسان و بلکه هستی است تا هر کسی را به مقام و جایگاه لایق و شایسته خویش برساند.

امام و امامت را می توان از ابعاد مختلف کلامی و عرفانی و سیاسی و اجتماعی و در نظام ها و مدل های مختلف بررسی و جایگاه آن را شناسایی و معرفی کرد ولی آن چه درباره امام و امامت در مفهوم قرآنی بیان شده آن است که امام به عنوان خلیفه و جانشین خدا بر هستی است که به ولایت و ربوبیت طولی، همه موجودات آفرینش را به سوی کمال، هدایت و رهنمون می گرداند.

از آن جایی که همه هستی حتی فرشتگان به انسان کامل و معصوم سجده کرده اند و او را به عنوان خلیفه الهی طوعا یا کرها اطاعت می کنند، امام و خلیفه کسی است که مدیریت ماسوی الله را به ولایت و خلافت الهی، به عهده گرفته است. از این رو حتی شیطان رانده شده از درگاه خداوند نیز ناخواسته و علی رغم میل و گرایش خویش، مجبور است تا تحت ولایت ایشان باشد.

در بینش قرآنی و فرهنگ شیعی، جهان هستی با مرکزیت زمین هرگز از خلیفه الهی خالی نیست. خلیفه الهی هم حجت کامل خداوند بر خلق است تا دانسته شود که هر کسی از هر جایی می تواند به کمال مطلق (خدا) برسد؛ زیرا انسان خاکی از پست ترین عنصر خلق شده و توانسته است با روح دمیده در او به مقام و جایگاه خلافت الهی دست یابد و همگان به او سجده برده و از وی اطاعت کنند و مسخر او گردند. بنابراین کسی را نرسد که مدعی شود که این ظرفیت و امکان برای وی فراهم نبوده است تا سیر کمالی خویش را طی کند. از این رو امام معصوم نه تنها حجت بر انسان هاست تا به پیروی از این اسوه به سوی کمال تلاش کنند بلکه حجت و اسوه همه ماسوی الله می باشد تا هر موجود و آفریده ای با بهره گیری از خلیفه الهی به مقام لایق و شایسته خویش رسد.

این گونه است که نقش امام در نظام هستی به عنوان خلیفه الهی نقش حجت است که دلیل کامل و راهی به سوی کمال است.

نقش دیگری که برای امام در بینش و نگرش قرآنی و فرهنگ شیعی تعریف می شود این است که وی به عنوان ربوبیت طولی هر کسی را چنان که شایسته است به سوی کمال می برد و پرورش و تربیت او را به عهده می گیرد. از این رو آسمان ها و زمین و هر آن چه در آن است به ربوبیت طولی امام، کرها او طوعا به سوی خداوند می روند و پرورش می یابند.

در نظام انسانی نقش امام در حوزه تبیین و روشنگری چون نقش پیامبران است و آنان هستند که آموزه های وحیانی را برای مردمان تبیین و روشن می کنند.

آنان در حوزه اجتماعی و سیاسی نظام ولایی، مدیریت اجتماعی و سیاسی جامعه را به عنوان انسان کامل در اختیار دارند و چه قایم و یا قاعد باشند مردمان را به سوی جامعه کامل و عدالت محور رهنمون می سازند.

به هر حال امام در اصطلاح کلامی با آن که دارای معانی متعددی است ولی به یقین می توان گفت امام کسی است که ریاست عمومی در امور دین و دنیا را به عهده دارد.

امامت به معنای ریاست عمومی فردی خاص بر امور دین و دنیای مردم در دنیا بالاصاله یا به جانشینی از پیامبر است، زیرا امامت دارای شئونی همچون رهبری سیاسی و زعامت اجتماعی و مرجعیت دینی و تبیین وتفسیر وحی و ولایت باطنی و معنوی است که از این جهت امام، حجت خدا در زمان، ولی الله، انسان کامل حامل معنویت کلی انسانیت و قطب است و چون امامت، دارای شئون والایی است، شیعه آن را همانند نبوت به نص و امر الهی و از اصول دین (مذهب) می داند، در حالی که در دیدگاه اهل سنت از فروع دین شمرده شده و از این جهت از افعال مکلفان به شمار می آید. در اصطلاح مدیریت، رهبری از وظایف مدیر است که دیگران را به کوشش مشتاقانه جهت هدف هایی معین ترغیب می کند یا آنها را جهت کسب هدف مشترک تحت تاثیر قرار می دهد.

ضرورت وجود امام (علیه السلام)

وجود امام در هر عصر و زمان و در هر جامعه ای برای هدایت انسانها به سوی کمال و برقراری نظم در جامعه ضرورت دارد: «انما انت منذر و لکل قوم هاد» (رعد7.، 13) روایات تفسیری این آیه نیز این حقیقت را تایید می کند که امامی زنده تا روز قیامت در میان انسانها حضور دارد؛ همچنین براساس روایاتی درباره سوره قدر، در شب قدر هر سال تا روز قیامت، فرشتگان بر امام آن زمان نازل می شوند و این سوره دلیل روشنی بر وجود امام در همه زمانهاست.

گروهی از مفسران، از آیه 119 توبه9. که به مؤمنان فرمان همراهی با صادقان می دهد: «یاایهاالذین امنوا اتقوا الله وکونوا مع الصادقین» استفاده کرده اند که باید در هر عصری صادقانی باشند تا مردم برای پیمودن راه پرهیزکاری با آنان باشند. روایات، مقصود از صادقان را امامان دانسته است. افزون بر آیات، از روایات فراوانی نیز استفاده می شود که زمین هیچ گاه از حجت الهی تهی نخواهد بود و هرگاه از حجت الهی تهی باشد اهلش را فرو خواهد برد.

به هرحال امامت در بینش و نگرش قرآنی از چنین جایگاهی برخوردار می باشد. بر این پایه می بایست به نقش و جایگاه امام جواد(علیه السلام) توجه کرد.

تفاوت امامان همانند تفاوت پیامبران

در آیات قرآنی آمده است که نمی بایست میان پیامبران قایل به تفرقه شد و ارزش و جایگاه بلند آنان را نادیده گرفت.

در بینش قرآنی همه پیامبران، انسان های کاملی بودند که به مقامات عالی انسانیت دست یافته و توانسته اند خود را به جایی برسانند که لایق ماموریت از سوی خداوند باشند. با این همه در میان آنها تفاوت های محسوس و ملموسی است؛ چنان قرآن به صراحت بیان می کند که ما برخی از پیامبران را بر برخی دیگر فضیلت و برتری داده ایم. این بدان معنا نیست که آنان از صد درجه به عنوان نهایت چیزی کم داشته باشند بلکه همه آنان مرتبه نهایی صد را در اختیار داشته و به آن مقام رسیده اند ولی برخی دیگر از این هم فراتر رفته و با تلاش و عزم خویش به جایگاه بسیار برتری دست یافته اند. از این رو برخی از پیامبران حتی به عنوان پیامبران اولوالعزم معرفی می شوند و باز در میان ایشان برخی از آنان برتر از دیگری می باشند با آن که همگان نور واحد هستند.

در میان امامان به عنوان خلفای خداوند در روی زمین همین مسئله وجود دارد. با این که همه آن ها نور واحد هستند ولی در میان آن ها تفاوت هایی می باشد که نمی توان آن را نادیده گرفت ولی این مسئله به معنای آن نیست که آنان نقش خویش را در امامت به درستی ایفا نکرده اند و یا بود و نبود آنان در نظام امامی و پذیرش آن ها اثری ندارد آنگونه که برخی گفته اند و مدعی شده اند که مثلا امامت امام جواد(علیه السلام) چه نقش و تأثیری در کلیت جریان امامت شیعی و یا زندگی دیروز شیعیان و یا امروز آنان ایفا می کند؟

بی گمان بازخوانی مقام امامت روشن می سازد که حتی اگر مسئله ربوبیت طولی ایشان بر هستی نباشد و یا خلافت الهی آنان و یا امور دیگر نادیده گرفته شود آنان همانند پیامبران بوده اند که تفاوت هائی در میان ایشان ثابت است.

در میان پیامبران اولوالعزم حضرت عیسی(علیه السلام) با آن که پیامبری بزرگ است ولی اگر به خوبی دقت شود دانسته می شود که آن حضرت نسبت به تورات موسی(علیه السلام) کاری انجام نداده است و تنها پاره ای از احکام تشدیدی و مجازاتی را از دوش بنی اسرائیل برداشته و یا برخی از باورهای نادرست آنان را بازسازی کرده است. از این رو با آن که از پیامبران اولوالعزم است ولی در حوزه احکام تغییرات ملموس و زیادی ایجاد نکرده است و شریعت موسوی را با تغییراتی که از انگشتان دست تجاوز نمی کند بازسازی و تأیید نموده است. با این وجود این بدان معنا نیست که نقش حضرت عیسی را در نظام خلافت الهی و یا نظام شریعت نادیده بگیریم.

در میان امامان(علیه السلام) نیز تفاوت فرصت و قدرت ها به خوبی نمایان است. بی گمان حضرت امیرمؤمنان(علیه السلام) یا امام حسین(علیه السلام) در نظام ولایی نقش جدی و سازنده تری داشته و به عنوان امامان برجسته، خودنمایی می کنند ولی این چنین نقشی را نمی توان در امام حسن مجتبی(علیه السلام) یا امام حسن عسکری(علیه السلام) یافت. با این همه آنان نیز همان کاری را که مأموریت داشته اند به انجام رسانده اند و در نظام ولایی همانند نظام پیامبری و خلافت الهی به وظیفه خویش چنان که بایسته و شایسته بوده عمل کرده و چیزی را فروگذار نکرده اند.

با چشم پوشی از نقش امامان(علیه السلام) در نظام هستی و ربوبیت طولی ایشان، توجه به کارکردهای نظام ولایی و نقش امام جواد(علیه السلام) در این حوزه به روشنی معلوم می کند که امام جواد(علیه السلام) چگونه توانسته نقش و جایگاه خود را به عنوان امام و ولی امر مردم به خوبی ایفا کند.

به سخن دیگر به نظر می رسد باتوجه به کارکردهای نظام ولایی و انتظارات دین و خدا از امام و انتظارات مردم از امام، حضرت جواد(علیه السلام) توانسته است در نظام ولایی نقش خود را به درستی ایفا کند. وی در زمانی مأموریت می یابد تا به عنوان امام و ولی امر مسلمانان نقش خود را به عهده گیرد که نظام خلافت مأمون، امام رضا(علیه السلام) را تنها به جرم این که نظام خلافت سلطنتی را مخدوش و از مشروعیت انداخته و نظام ولایی قرآنی و نبوی را تثبیت کرده به قتل می رساند.

شکست مفتضحانه مأمون و خلافت سلطنتی از امام رضا(علیه السلام) و نظام ولایی موجب شد تا دشمن در اندیشه شود تا نگذارد این شکست ادامه یابد و قدرت در دست امام جواد(علیه السلام) تثبیت شود.

نزاعهای فکری در دورأ امام جواد(علیه السلام)

امام جواد(علیه السلام) در زمانی به امامت می رسد که کودکی خردسال است. در این زمان اندیشه های فلسفی یونانی و قدرت مسیحیت و افکار و اندیشه های آنان در دربار و جامعه نفوذ کرده و دوره ای است که نزاع های فلسفی به شکل نزاع های کلامی معتزلی و اشعری رنگ و رویی دینی گرفته است. از سوی دیگر فقیهان قدرتمند به وسیله مذاهب ساخته شده از اصول ظاهری و عقلی و قیاسی، توانسته اند برای خود در جامعه جایگاه و قدرتی کسب کنند. در این دوران است که فقه های چندگانه اهل سنت می خواهد خود را تثبیت کند و به شکل سازمان یافته همانند فقه شیعی درآید.

در این دوره عقل گرایی معتزلی با تشویق مأمون تقویت شده و تعبد و نگرش های شهودی عقب نشینی کرده است. عقل گرایی معتزلی در کنار قیاس گرایی حنفی تعبد در دین و احکام را سست می کند. زمانی است که خردورزی، حوزه تعبد را به کناری می راند و تقلید به عنوان امری باطل، رانده می شود. قیاس گرایی معتزلی این امکان را به دستگاه خلافت سلطنتی می دهد تا در مواردی که نص و دلیلی وجود ندارد کارهای خویش را با قیاس پیش برد و حکم شرعی را بسازد. دستگاه خلافت این گونه توانست بسیاری از موضوعات مستحدث را حل و فصل کند. قیاس گرایی حنفی دستگاه فقه دولتی را سامان می بخشد و عقل گرایی معتزلی دستگاه مشروعیت نظام خلافت سلطنتی را توجیه عقلانی می کند و ضرورت و بقای دولت را به این شکل تثبیت می کند.

این گونه است که دو نظام فلسفی عقل گرای معتزلی و نظام فقهی قیاس گرای حنفی به کمک خلافت سلطنتی می آید و به آن مشروعیت سیاسی به مفهوم جدید آن بخشیده و آن را تثبیت می کند و به دستگاه قضایی و حقوقی آن شکل شرعی و مشروعیت دینی می دهد.

امام جواد(علیه السلام) در این دوره خود معجزه جاودانه ای است همانند حضرت عیسی(علیه السلام) که توانسته بسیاری از مسایل و شبهات را حل کند و این فراتر از بیانات و کلمات و آثار دیگری است که به جا گذاشته است. به این معنا که آن حضرت در زمانی به امامت در نظام ولایی می رسد که خردسال بوده است. در این جاست که همانند حضرت عیسی(علیه السلام) با علمای عصر خویش مواجه می شود و نظام فقهی قیاس گرای حنفی را که نقش بازسازی کنندأ نظام حقوقی نظام خلافت سلطنتی را به عهده داشت به چالش می کشد. مباحثی که آن حضرت در جلسات متعدد خویش بیان می کند نظام فقهی دولت را فرو می پاشاند که خود عاملی برای سستی و فروپاشی نظام خلافت عباسی می شود به گونه ای که بعدها تنها به نام آنان کسانی دیگر حکومت می کنند و نظام خلافت سلطنتی تنها عروسک خیمه شب بازی برخی از قدرت ها می شود.

مباحث ایشان هم چنین نظام فکری اعتزالی را فرومی پاشد و با بحث هایی که درباره اختیار و تفویض بیان می کند نشان می دهد که تفکر خردگرایی صرف اعتزالی که می کوشد تعبد را از دین اسلام بیرون راند و آن را از حیز اعتبار بیاندازد، تفکری ناقص و نارساست که نمی تواند خود را اثبات کند چه برسد که بخواهد مشروعیت نظام خلافت سلطنتی را تثبیت کرده و آن را توجیه کند.

مقابله امام با اعتزالیون و قیاس گرایان

امام جواد(علیه السلام) در مدت کوتاه امامت خود، توانست از همان خردسالی با نظام تفکری اعتزالی و نظام فقهی قیاس گرای حنفی که خلافت سلطنتی را تثبیت می کرد در افتد و همانند پدر بزرگوار خویش امام رضا(علیه السلام) آن را با شکست دوباره مواجه سازد.

این گونه است که امام جواد توانست افزون بر مدیریت و ربوبیت طولی خویش به عنوان خلیفه الله و انسان کامل، در حوزه نظام امامت و ولایت به تبیین احکام الهی و آموزه های قرآنی به عنوان وظیفه اصلی و تبیین نظام ولایی به عنوان نظام کامل قرآنی در حوزه سیاسی بپردازد.

شکست های پیاپی نظام خلافت سلطنت در حوزه های تفکری و فقهی موجب شد تا این نظام نقش و تأثیر امام جواد(علیه السلام) را در ایجاد تردید در میان دانشمندان و فقیهان درک کند. از این رو برای رهایی از ادامه روند تلاش های امام، او را به شهادت می رساند.

به هر حال به نظر می رسد که بازخوانی نقش و جایگاه امامت در منظومه تفکری قرآن و شیعه می تواند به درستی و روشنی جایگاه هر یک از امامان(علیه السلام) و نقش آنان را در زندگی گذشته و امروز ما بنمایاند بسیاری از شبهات و پرسش ها با بازخوانی این نقش و جایگاه روشن می شود. تلاش این نوشتار بر این بود که با بهره گیری از روش تحلیل و بازخوانی آیات و روایات، نقش امام جواد(علیه السلام) به عنوان یکی از انوار روشن امامت در نظام ولایی شناسایی و معرفی شود. هرچند که معلوم است این بازخوانی به جهت سرعت آهنگ مقالات کوتاه، شدنی نیست و تنها توانسته است روشی نو در اختیار پژوهشگران قرار دهد.

زندگی نامه امام محمد تقی علیه السلام

محمد علی کعبی

نام: محمد بن علی

کنیه: ابو جعفر ثانی

القاب: تقی، جواد، مرتضی، منتجب، مختار، قانع و عالم

تاریخ ولادت: نوزدهم ماه مبارک رمضان سال 195 هجری

هفدهم و پانزدهم ماه رمضان نیز به عنوان تاریخ تولد آن حضرت نقل شده است، ولی میان شیعیان دهم رجب سال 195 هجری مشهور است.

در یکی از دعاهای ماه رجب که از امام مهدی علیه السلام نقل شده نیز آمده است:« اللهم انی اسئلک بالمولودین فی رجب، محمد بن علی الثانی و ابنه علی بن محمد المنتجب»/

محل تولد: مدینه

نسب پدری: امام رضا، علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام.

نام مادر: سبیکه، یا سکینه مرسیه و یا دره که حضرت رضا علیه السلام او را « خیزران» نامید. وی از اهالی « نوبه» و از خاندان « ماریه قبطیه»، مادر ابراهیم، پسر پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و از زنان بزرگوار زمان خویش بود.

مدت امامت: از زمان شهادت امام رضا علیه السلام در آخر ماه صفر سال 203 هجری تا ذی قعده سال 220 هجری، به مدت شانزده سال و نه ماه.

تاریخ و سبب شهادت: آخر ذی قعده سال 220 هجری، در 25 سالگی با زهری که همسرش، ام الفضل، دختر مأمون به تحریک برادرش، جعفربن مأمون و عمویش، معتصم عباسی به آن حضرت خورانید.

محل دفن: مقابر قریش بغداد، در جوار قبر شریف جدش، امام موسی کاظم علیه السلام که هم اکنون به کاظمین معروف است.

همسران: سمانه مغربیه؛ ام الفضل، دختر مأمون؛ زنی که از خاندان عمار یاسر.

فرزندان: پسران: ابوالحسن امام علی النقی علیه السلام، ابو احمد موسی مبرقع؛ ابو احمد حسین؛ ابو موسی عمران و دختران: فاطمه؛ خدیجه؛ ام کلثوم و حکیمه. گفته شد که زینب، ام محمد، میمونه و امامه نیز از فرزندان آن حضرت بوده اند.

اصحاب

ابوجعفر، احمد بن محمد بن ابی نصر، معروف به بزنطی کوفی؛

ابو محمد، فضل بن شاذان بن خلیل ازدی نیشابوری؛

ابو تمام، حبیب بن اوس طایی؛

ابوالحسن، علی بن مهزیار اهوازی؛

ابو احمد، محمد بن ابی عمیر؛

محمد بن سنان زاهری؛

علی بن عاصم کوفی؛

علی بن جعفر الصادق؛

اسماعیل بن موسی الکاظم؛

ابراهیم بن محمد همدانی.

اصحاب و یاران امام جواد علیه السلام بیش از تعدادی است که به آنان اشاره شد. در برخی منابع اسلامی نام بیش از 270 نفر به عنوان اصحاب آن حضرت آورده شده است.

زمامداران معاصر:

مأمون (196-218 ه.ق)

معتصم ( 218-227 ه.ق )

پس از شهادت امام رضا علیه السلام، مأمون با امام محمد تقی علیه السلام رفتار نیکویی را پیش گرفت و دخترش، ام الفضل را به عقد آن حضرت در آورد و آن حضرت را بر همه اطرافیان خویش اعم از عباسیان و علویان، ترجیح و برتری داد، وی با اهدافی سیاسی از جمله حفظ موقعیت و حکومت خود، به این کار مبادرت می کرد.

در حقیقت، به سوء قصد به جان شریف امام علیه السلام می اندیشید. معتصم عباسی، با اینکه در ظاهر با آن حضرت، با اکرام و احترام رفتار می کرد، ولی در حقیقت، دشمنی آن حضرت و آل علی علیه السلام را در سینه داشت و در صدد تحقیر و نابودی آنان بر می آمد.

رویدادهای مهم زندگی امام جواد علیه السلام:

1.عزیمت امام رضا علیه السلام، پدر بزرگوار امام جواد علیه السلام، از مدینه به خراسان به اجبار مأمون عباسی، در سال 200 هجری؛

2.شهادت امام رضا علیه السلام، در خراسان، به دست مأمون عباسی در سال 203 هجری؛

3.فراخوانی امام محمد تقی علیه السلام به بغداد، به دست مأمون عباسی؛

4.ازدواج ام الفضل، دختر مأمون به امام محمد تقی علیه السلام به خواست مأمون و اظهار نگرانی عباسیان از این مسئله؛

5.بازگشت امام جواد علیه السلام از بغداد (پایتخت عباسیان) به حجاز، به بهانه به جا آوردن مراسم حج؛

6.وفات مأمون عباسی، در سال 218 هجری؛

7.به خلافت رسیدن معتصم عباسی پس از وفات مأمون؛

8.فراخوانی دوباره امام محمد تقی علیه السلام به بغداد، به فرمان معتصم عباسی، در اوایل سال 220 هجری؛

9.توطئه های معتصم عباسی، ام الفضل و جعفر بن مأمون علیه امام جواد علیه السلام؛

10.مسموم شدن امام جواد علیه السلام، به دست همسرش، ام الفضل و به شهادت رسیدن آن حضرت، در اواخر سال 220 ه.ق.(1)

پی‌نوشت‌ها:

1.برگرفته از: سید محمد تقی واردی، خاندان عصمت علیهم السلام.

منبع:ماهنامه اشارات شماره 126