برکات و آداب مهمانی
نویسنده:حسین جعفری
دین اسلام در همه موارد فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی برنامه‌های مهمی دارد. جامعه کنونی ما در زمینه مهمانی‌ها با معضلاتی در گیر است که با تأملی در نکات سفارش شده از سوی اسلام می‌توان به راحتی آن‌ها را حل کرد.
بر اساس روایت‌ها، پذیرایی از مهمان اهمیت ویژه‌ای دارد.
رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید: هنگامی که خدا اراده نیکی به جمعیتی کند، هدیهِ گران بهایی برای آنان می‌فرستد. عرض کردند: ای پیامبر خدا! چه هدیه‌ای؟ فرمود: مهمان که با روزی خویش وارد می‌شود و گناهان خانواده را با خود می‌برد و گناهان بخشوده می‌شوند.(1)
اهمیت مهمان نوازی به حدی است که پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید: مهمان، راهنمای راه بهشت است.(2)
آثار مهمان نوازی
1. افزایش روزی
رسیدگی به مهمانان کاری پسندیده است و آثار وبرکات فراوانی به همراه دارد. در پرتو این کارشایسته، عنایت‌های ویژه حق تعالی نصیب انسان می‌شود و روزی میزبان افزایش می‌یابد. در عرف جامعه نیز مشهور است که مهمان، روزی‌اش را با خود می‌آورد. به گفته صائب:
رزق ما آید به پای مهمان از خوان غیب
میزبان ماست هر کس می‌شود مهمان ما
2. آمرزش گناهان
گرامی داشتن مهمان موجب آمرزش گناهان انسان نیز می‌شود. امام صادق (ع) می‌فرماید: هر که مسلمان را خوراک دهد، خدا او را بیامرزد.(3) امام علی (علیه السلام) نیز می‌فرماید: مؤ‌منی که صدای پای مهمان را بشنود و به واسطه آمدن اوخوشحال شود، گناهانش آمرزیده می‌شود حتی اگر به اندازه مسافت بین زمین و آسمان باشد.(4)
3. صله رحم
به برکت مهمانی، زمینهِ ایجاد دوستی‌ها و رفت و آمدها فراهم می‌شود. در یک مهمانی صمیمی، حضور دوستان و آشنایان و رابطه گرم آنان با یکدیگر صفابخش خواهد بود و سبب تحقق سنت زیبای صله رحم می‌شود؛ سنتی که بسیار به آن سفارش شده است و انجام دادن آن آثار مثبت فراوانی به همراه دارد.
4. کاهش بیماری‌های روحی
حضور در مراسم مهمانی، سبب ایجاد صمیمیت و مهر و محبت بین افراد می‌شود و آنان را از دل‌زدگی و تنهایی رهایی می‌بخشد. این کار پسندیده تأثیر بسیار خوبی در شادابی و طراوت روحی انسان‌ها و افزایش اجتماع گرایی آن‌ها دارد و آنان را از ابتلا به بیماری‌ها روحی حفظ می‌کند. نبود رفت و آمدها و مهمانی‌های دوستانه، آثار منفی جبران ناپذیری به همراه دارد؛ بنابر این برای ایجاد فضای نشاط‌آمیز در بین افراد خانواده و نیز جامعه، باید روابط گرم و صمیمی فرد با دوستان و آشنایان را حفظ و از ایجاد فضای افسرده در میان یکدیگر جلوگیری کنیم.
خانهِ من چون کمان پاک است از اسباب عیش
پَر در آرد میهمان چون تیر در کاشانه‌ام
5. تبادل افکار و تجارب
مراسم مهمانی، فرصت بسیار مناسبی برای تبادل افکار و اندیشه‌ها و تجربه‌های افراد به یکدیگر است. به دلیل حضور دسته جمعی افراد در این مراسم می‌توان در زمینه‌های گوناگون بحث کرد واز دیدگاه‌های یکدیگر بهره برد. در زمان‌های دیگر معمولاً ایجاد چنین فضای دوستانه و اندیشمندانه کم‌تر اتفاق می‌افتد. بنابر این، باید از این فرصت‌ها بیش‌ترین بهره را برد. همچنین در مهمانی‌ها افراد از مشکلات یکدیگر با خبر می‌شوند و درصدد حل آن بر می‌آیند.
آداب مهمانی اسلامی
1. سادگی و پرهیز از تکلّف
باید کوشید تا مراسم مهمانی، رنگ خدایی ومعنوی داشته باشد. یکی از مواردی که به این مراسم رنگ و بوی الهی می‌بخشد، سادگی و پرهیز از تجمل گرایی است.
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: افراد با ایمان از برادر مؤ‌من خود خجالت نمی‌کشند و من نمی‌دانم کدام یک از این دو شگفت‌تر است: کسی که هنگام ورود برادر خود او را به تکلّف می‌اندازد و یا کسی که خود به سراغ تکلف برای مهمان می‌رود؟!
2. اعتدال و پرهیز از اسراف
معمولاً عادت داریم در مهمانی‌ها غذاهای متنوع و بیش از نیاز افراد فراهم و سفره‌ای رنگین را آماده سازیم؛ باید بکوشیم از این ویژگی زشت بپرهیزیم و آن را به صفت پسندیده اعتدال نزدیک کنیم. با رعایت اعتدال در مراسم اطعام، می‌توان جلوی بسیاری از اسراف‌ها را گرفت و آن را برای نیازمندان صرف کرد. امام رضا(علیه السلام) می‌فرماید: مردی، امیرالمؤ‌منین(علیه السلام) را به خانه خود دعوت کرد، حضرت فرمود: می‌آیم در صورتی که سه کار را به عهده بگیری و بپذیری. پرسید: آن سه کار چیست؟ فرمود: از خارج منزل چیزی برایم نیاوری، در منزل چیزی از من پنهان نکنی و بر خانواده خود تنگ نگیری و سهم خوراک آنان را کم نکنی. او قبول کرد علی(علیه السلام) هم دعوتش را پذیرفت.(5) رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید: هیچ کس نباید بیش از توانش خود را برای مهمانی به زحمت اندازد.(6)
هر کس به خوان قسمت خود رزق می‌خورد
از کم بضاعتی خجل از میهمان مباش
هر آنچه دادهِ قسمت بُود رو آن پیش آر
گران مکن به دل خود قدوم مهمان را
3. حضور نیازمندان
بی‌گمان یکی از موارد نیکوی اطعام و افطاری‌دادن کمک به نیازمندان و مستمندان است؛ باید کوشید تا این هدف مقدس در همه مهمانی‌ها تحقق یابد و مجلس اطعام با حضور محرومان، معنوی و روحانی شود. اگر ما در مراسم اطعام به ویژه افطاری‌ها، نیازمندان را فراموش کنیم، ارزش اخروی آن کاهش می‌یابد.
متأسفانه در مجالس اطعام و افطاری‌ها، نیازمندان حضور کم‌تری دارند، در حالی که پاداش اطعام نیازمندان از بهترین و زیباترین ثواب‌های اخروی به شمار می‌آید.
ضیافتی که در آن توانگران باشند
شکنجه‌ای است فقیران بی‌بضاعت را
امام علی(علیه السلام) در نامه خود به عثمان بن حنیف، کارگزار خویش در بصره، نوشت: گمان نمی‌بردم تودعوت کسانی را بپذیری که نیازمندان را می‌رانند و توانگران را دعوت می‌کنند.(7)
4. احیای سنت‌ها
ابزار ماشینی موجود در منازل از بار سنگین زنان کاسته است و آنان با آسودگی خاطر می‌توانند به فعالیت بپردازند. این امر از جهاتی مفید است و از اتلاف وقت جلوگیری می‌کند، ولی برخی آثار منفی نیز به همراه دارد: پیش از این در مراسم مهمانی، دوستان و آشنایان با کمک یکدیگر، غذا را تهیه می‌کردند و... ولی امروزه با شکل گرفتن رستوران‌ها و سفارش غذاهای آماده، طراوت و شادابی مهمانی‌های گذشته کم و آداب سطحی جایگزین رسوم زیبای پیشین شده‌که امید است با توجهی شایسته، سنت‌های نیک گذشته را زنده کنیم.
5. شکر نعمت
دارایی انسان‌ها وسیله خوبی برای کسب پاداش‌های الهی است. در صورت داشتن ثروت کافی می‌توان با برپایی مراسم مهمانی و اطعام، درِ خانه را به روی انسان‌های نیازمند بگشاییم و خدا را به جهت نعمتش شکر گزار باشیم.
امام علی(علیه السلام) هنگامی که خانه بزرگ علاء بن زیاد را دید، به او فرمود: این خانه بزرگ در دنیا به چه کار تو می‌آید، وقتی در آخرت به آن محتاج‌تری؟ آری! اگر بخواهی می‌توانی به وسیله چنین خانه‌ای به آخرت دست‌یابی به شرط آن که در این خانه از مهمانی پذیرایی کنی، به خویشاوندانت رسیدگی نمایی و حقوق آنان را ادا کنی. در این صورت، به وسیله این خانه به آخرت دست یافته‌ای،(8) آن حضرت در جای دیگر می‌فرماید: هر که خداوند به او ثروتی دهد، باید با آن به خویشان خود رسیدگی کند و مهمانداری نماید.(9)
پی نوشت :
1. بحار الانوار، ج 75، ص 461.
2. همان، ص 460.
3. بحار الانوار، ج 74، ص 367.
4. مستدرک الوسائل، ج 16، ص 257.
5. بحار الانوار، ج 75، ص 451.
6. کنز العمال، ج 9، ص 110؛ میزان الحکمه، ج 7، ص 3277.
7. نهج البلاغه، نامه 45.
8. نهج البلاغه، خطبه 209.
9. همان، خطبه 142.اغه، خطبه 209.
9. همان، خطبه 142.
